Hoe ontwikkelt tijdsbesef bij kinderen?

Inleiding

Kinderen worden niet geboren met tijdsbesef. Het groeit stap voor stap mee met de ontwikkeling van het brein, het taalgevoel en de ervaringen die ze opdoen. Als ouder kun je je soms afvragen: “Is mijn kind niet te laat?” of juist: “Is dit wel passend voor zijn of haar leeftijd?”

Voorbeeld

Een kleuter die zegt: “Gisteren gaan we naar opa” gebruikt het woord gisteren, maar bedoelt misschien morgen. Een kind in groep 3 kan de klok lezen op hele uren, maar begrijpt nog niet goed waarom een uur langer duurt dan een kwartier. Dat hoort allemaal bij de opbouw van tijdsbesef.

Centrale vraag

Hoe ontwikkelt tijdsbesef bij kinderen - en wat kun je ongeveer per leeftijd verwachten?.

Hoofdstuk 1 – Wat bedoelen we met ontwikkeling van tijdsbesef? (definitie en uitleg)

De ontwikkeling van tijdsbesef betekent dat een kind:

• tijd steeds preciezer leert begrijpen
• een steeds beter gevoel krijgt voor duur, volgorde en kloktijd
• tijd gaat gebruiken om te plannen en vooruit te denken

Deze ontwikkeling hangt sterk samen met:

• hersenrijping
• taalontwikkeling
• executieve functies (plannen, starten, volhouden)
• ervaringen in het gezin en op school

Kinderen doorlopen daarbij grofweg een aantal fases.

Hoofdstuk 2 – Vroege fase (ongeveer 2–4 jaar): eerst en straks

In de peuterleeftijd ontstaat het eerste, heel ruwe tijdsbesef:

• kinderen herkennen vaste momenten (eten, naar bed, ophalen)
• ze begrijpen eenvoudige volgorde: eerst dit, dan dat
• woorden als “straks” en “zo” worden gebruikt, maar nog niet precies
• tijdsduur is vooral een gevoel: lang = saai, kort = leuk

In deze fase helpt een vaste dag-structuur enorm.

Hoofdstuk 3 – Kleuterfase (ongeveer 4–6 jaar): dagindeling en volgorde

Kleuters gaan steeds beter snappen:

• dat een dag een begin, midden en einde heeft
• dat er een vaste volgorde zit in activiteiten (naar school, spelen, eten, slapen)
• dat er zoiets is als gisteren, vandaag en morgen – al wordt dit nog vaak verwisseld

Tijdsduur is nog moeilijk. Vijf minuten en een half uur voelen soms hetzelfde.

Hier helpen kalenders, pictogrammen en dagschema’s goed.

Hoofdstuk 4 – Onderbouw en middenbouw (ongeveer 6–10 jaar): kloktijd en minuten

Rond groep 3–4 komt de volgende stap:

• kinderen leren hele en halve uren
• dagdelen (’s ochtends, ’s middags, ’s avonds) krijgen meer betekenis
• daarna komen kwartieren en 5-minutensprongen
• kinderen leren tijd koppelen aan afspraken en planning

Pas als het brein zover is, kan een kind echt begrijpen wat “kwart voor” of “10 over half” betekent. Bij sommige kinderen lukt dat al in groep 3, bij anderen pas in groep 5 of 6 – en dat is geen falen, maar verschil in tempo.

Hoofdstuk 5 – Waarom tempo verschilt per kind – en wat jij kunt doen

Niet elk kind volgt precies hetzelfde schema. Tijdssbesef ontwikkelt langzamer bij kinderen die:

• beelddenken en meer visuele uitleg nodig hebben
• moeite hebben met werkgeheugen of concentratie
• hooggevoelig zijn en blokkeren bij tijdsdruk
• een taalachterstand hebben

Je helpt je kind door:

• aan te sluiten bij zijn/haar niveau
• tijd zichtbaar te maken (kalender, oefenklok, schema)
• kleine stapjes te oefenen: eerst uren, dan halve uren, dan kwartieren en minuten
• niet te snel te gaan en frustratie te voorkomen

Wil je je kind ondersteunen bij de stap naar klokkijken?

In het pakket In NO TIME leren klokkijken wordt tijd stap voor stap opgebouwd van uren naar minuten, met een oefenklok, spiekbrief en werkboek – helemaal passend bij deze ontwikkelingslijn.